حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد ناصر تقوی
«بسم الله الرحمن الرحيم »
الحمدلله ربّ العالمین و الحمدلله الذی لَيْسَ لِقَضآئِهِ دافِعٌ وَلا لِعَطائِهِ مانِعٌ وَلا كَصُنْعِهِ
صُنْعُ صانِعٍ وَهُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ ( قسمتی از تحمیدیهء دعای عرفهء امام حسین (ع) ) وصلّی الله علی سیدنا و نبیّنا محمّد صلّی الله علیه و آله الطاهرین و علی اصحابه المکرمین
عبادالله ! اوصیکم بتقوی الله .خود و شما را به پرهیزکاری توصیه می کنم .
پرهیزکاری و رسیدن به مطلوب
یکی از آرزوهای انسان در این دنیا هماره این بوده و هست که بدآنچه که مهم می انگارد و مطلوب می شمارد دست یابد و در واقع به قلهء اهدافی که برای خود ترسیم نموده است برسد . البته تشخیص این اهداف خود امری جداگانه و در خور اهمیت است . یعنی اگر هدفی که یک فرد برای خود در نظر می گیرد و مطلوب او می شود ( مورد طلب او می شود ) هدف بی ارزش یا کم ارزشی باشد ، طبیعتاً یک عمر برای آن هدف بی ارزش یا کم ارزش ، سرمایهء عمر خویش را می گذارد . وقتی آن هدف بی ارزش باشد و مسیر رسیدن به آن پر از فتنه باشد و رسیدن به آن نیز در واقع خود فتنه و بحرانی بزرگ تر باشد ، آنگاه به یک باره می بینیم سرمایهء پر ارزش عمر را صرف بیهوده ترین چیزها کرده ایم و راه جبرانی هم نداریم .اولاً انسان در تشخیص اهداف با ارزش دچار مشکل نمی شود و هدفگیری صحیحی در زندگی خویش خواهد داشت . یعنی بواسطهء تقوی اهداف پوچ و بی ارزش و حقیقت نما را از اهداف حقیقی و با ارزش تشخیص می دهد و از فتنه ها و بحرانها و گمراهی ها و کژ راهه ها نجات می یابد و ثانیاً به آنچه که هدف و آرزوی او می شود و مورد تمایل انسان پرهیزگار واقع می گردد ، می رساند. در این خطبه ای که اشاره شد امام المتّقین چنین می فرماید :” واعلموا أنّهُ مَن یتّق الله یَجعَل لَهُ مَخرجاً مِنَ الفِتَن و نوراً مِنَ الظُّلَم و یُخلِدُهُ فیما اشتَهَت نَفسُهُ و یُنزِلُهُ مَنزِلَ الکَرامةِ عنده ” ( خطبه ۱۸۳ نهج البلاغه ) یعنی : آگاه باشید هر آنکس که پرهیزکاری و تقوای الهی ورزد ، خداوند برای او راهی برای رهایی و خروج از فتنه ها قرار خواهد داد و نور و بصیرتی در تاریکی ها و گم گشتگی ها به او ارزانی می دارد و وی را به آنچه که تمایل دارد و مطلوب اوست می رساند و در آن شرایط مورد علاقه اش قرار می دهد و او را کرامت بخشیده و در جوارش جای خواهد داد .به راستی چه نعمات و برکاتی بالاتر از این که انسان در آشفتگی ها و ظلمت ها و تاریکی ها راه را از چاه باز شناسد و از گمراهی نجات یابد و به مطلوب و مقصود و اهداف حقیقتاً با ارزش خویش دست یابد؟این میوهء شیرین درخت پرهیزکاری است. امیدواریم خداوند به همهء ما توفیق چیدن آن را عنایت فرماید . خلاصهء بحث گذشته : در جلسهء قبلی بحث ما در موضوع مدارا به « مدارای مذموم در روایات » رسید و گفتیم که همچنانکه درآیات قرآنی استثنائات مدارا وجود داشت ، در روایات هم مواردی به عنوان استثناء ذکر شده که در این موارد مدارا کردن نکوهیده و ناپسند است و مهم ترین مورد آن در مسأله ضایع شدن حقّ می باشد . یعنی جایی که حقّی پایمال می شود مدارا کردن جایز نیست . آثار منفی عدم مدارا در روایاتبسیاری از روایات علاوه بر ذکر اهمیت مدارا ، از باب آثار و عواقب و پیامدهای آن ، این موضوع را مورد توجه قرار داده اند . این گونه روایات بسیارند و ما در اینجا فقط به عنوان نمونه به برخی از آنها اشاره می کنیم . 1– سوء عاقبت و مکافات بد :حضرت علی (ع) می فرمایند هرکس که او را خوبی و نیکویی مدارا اصلاح نکند ، بدی مکافات اصلاح می کند ( مَن لَم یُصلِحهُ حُسنُ المُداراةِ أصلَحَهُ سوءُ المکافاة ) [ غررالحکم ] 2- درگیر شدن با ناملایمات و ناگواریها امام جواد (ع) می فرمایند : ” مَن هَجَر المُداراة قارنَهُ المکروه ” ( بحار الانوار ، ج ۷۸ ، ص ۳۶۴ ) یعنی هر آنکس که از مدارا دوری کند و مدارا را در روش زندگی خود جاری نسازد ناملایمات و ناگواریها به او نزدیک می شود .یکی از مصادیق مهم این ناگواریها اینست که انسان به آنچه که می خواهد نمی رسد . مثلاً می خواهد دیگران دوستش داشته باشند ، می خواهد اگر طلب و خواسته ای از دیگران داشت برای او همّتی به خرج دهند و کاری انجام دهند و می خواهد که نسبت به او بی تفاوت نباشند و … و کسی که مدارا و نرمی با دیگران نداشته باشد حتی اگر در موضع برتر نسبت به زیر دست خود هم باشد به حاجت و مقصود خود نمی رسد . چنانکه حضرت علی (ع) این نکته را در جای دیگر می فرمایند : ” مَن لَم یَلِن لِمَن دونَهُ لَم یَنَل حاجَتَهُ ” ( غررالحکم ) ( هرکس برای زیر دست خویش نرمش و ملایمت به کار نگیرد به حاجت خویش نمی رسد . ) و همچنین می فرماید : ” مَن لَم یُدارِ مَن فوقه لَم یُدرِک بُغیَتُه ” (غررالحکم) ( یعنی هرکس با مافوق خود هم مدارا نکند به مطلب خود نمی رسد . ) 3- فراهم شدن موجبات نابودی :امام صادق (ع) در حدیثی بسیار زیبا و پر نکته می فرمایند که مدارا نکردن و حذف کردن روش مدارا از زندگی باعث نابودی یک فرد و بلکه یک قوم و جامعه می گردد . ترجمه و سپس عین حدیث شریف را ببینید :« همانا گروهی از قریش مدارای آنان با مردم بسیار اندک بود پس بدین خاطر این گروه، از میان تیره ها و گروههای قریش نابود و حذف شدند ،علیرغم آنکه در میان آنان و نیاکان و پدرانشان مسأله ای وجود نداشت تا موجبات نابودی آنان را فراهم آورد و از سوی دیگر گروه و تیره و قوم دیگری به سبب واجد بودن خصلت مدارایشان به این سلسهء شریف قریش پیوستند و ملحق شدند . سپس امام صادق (ع) فرمود : کسی که دست از مردم بردارد ( یعنی در کار مردم دخالت نکند و مردم آزاری نکند ) وی یک دست خود را از سر مردم بر می دارد ولی در واقع دستهای فراوانی از سرِ او برداشته می شود و از آزار او منصرف می شوند . » ” عن الصّادق علیه السلام : قالَ : إنّ قوماً مِن قریش قَلَّت مُداراتُهم لِلناس فنُفُوا من قريش ؛ وأيْمُ اللهِ ما كان بأحسابهم بأسٌ وَ إنّ قَوماً مِن غیرِهم حَسُنَت مُداراتُهُم فَأُلحِقوا بالبیتِ الرّفیع قالَ ، ثُمَّ قال : مَن کَفَّ یَدَهُ عَنِ النّاس فَإنّما یَکُفُّ عَنهُم یَداً واحدةً و یکفّونَ عَنهُُ أیادیَ کثیرة ً ” [ بحار الانوار ، ج ۷۵ ، ص ۵۳ ] 4- دشواری و سختی در زندگی و معیشتدر بسیاری روایات آمده است که کسی که تغافل ( چشم پوشی ) و نرمخویی را در زندگی خود جاری نسازد زندگی او به سختی و دشواری گرفتار خواهد آمد .حضرت علی (ع) می فرمایند : ” مَن لَم یتغافَل و لا یغُضُّ عَن کثیر ٍ من الأُمور تنغَّصَت عیشتُه ” ( غرر الحکم ) یعنی هرکس که تغافل و چشم پوش در امور خود نداشته باشد و از بسیاری از امور در زندگی چشم پوش نکند ، زندگی او ناگوار و دشوار خواهد شد . 5- محرومیت از خیر و برکت ( خوبی ها و نیکویی ها )پیامبر اکرم (ص) می فرماید : با مدارا کردن فزونی و برکت حاصل می شود و هرکس از مدارا محروم باشد از خوبی و برکت (خیر) محروم خواهد بود .” عن النبی (ص) الرّفقُ بِهِ الزّیادة و البرکة وَمَن یُحرَم الرّفق یُحرَمُ الخیر ” ( اصول کافی – ج۲ – ص ۱۱۹ و نیز نهج الفصاحة ) ان شاء الله ادامهء این بحث را در فرصت دیگر پی خواهیم گرفت .* در پایان لازم است تا اظهار تإسف شدید خود را از حوادث جاری در غزه اعلام داریم . حوادث و وقایعی که دلِ هر انسان آزاده ای را می شکند و آزرده می سازد . الآن حدود دو هفته است که از آغاز تهاجم به مردم مظلوم و زنان و کودکان محاصره شدهء غزه می گذرد . تهاجمی که در آستانهء سال جدید مسیحی و در حالی که بیشتر کشورها و مردم آنها در تعطیلات پایان سال خود به سر می بردند آغاز شد . با کمال تأسف و تعجب این وقایع از روز « شنبه » ( روز سبت ) آغاز شد . روزی که برای یهودیان مقدس بوده و در آن کارهای دنیای جایز نیست چه رسد به بمب ریختن بر سرِ کودکان و زنان و غیر نظامیانی که مشغول زندگی سخت خود در حلقهء محاصره هستند ! کودکانی که همانند کودکان دیگر کشورها که در سال نوی مسیحی با فشفشه و آتش افشانی به سراغ روزهای جدید می رفتند ، آنها نیز با موشک و آتش فشانی و صدای انفجار و لیکن از نوعی دیگر که همراه با خون ریزی و جان دادن و زیر آوار ماندن بود روزها را پشت سر می گذاشتند . این حملات یک ثبت نامبارک ِ تاریخی بود برای « سبت مقدس » ! در این میان علاوه بر افسوس و دردی که از دیدن و شنیدن این وقایع بر جان ها می نشیند ، پرسشی بزرگ ذهن ها را مشغول خود می سازد و آن اینکه آیا هیچ نهاد و سازمان بین المللی وجود ندارد که در چنین شرایط بحرانی بتواند آتش جنگ و خونریزی و کشتار زنان و کودکان بی دفاع را خاموش سازد؟ آیا سازمانهایی که درخت آنها برای چیدن میوهء صلح و امنیت کاشته شده است آنچنان سترون و عقیم هستند که نمی باید از آنها انتظار کوچکترین اقدام بازدارنده را داشت ؟ امیدواریم هرچه زودتر آتش جنگ و فتنه در هر کجای عالم فرو بنشیند و ظلم و خشونت و خونریزی و زورگویی در زیر پای صلح و دوستی و امنیت و آرامش به فراموشی و فنا سپرده شود . به امید آن روز …. و همچنین امیدواریم تمام سازمانهای بین المللی ، همهء کشورها و تمام جهان همهء کوشش خود را مصروف حلّ این مشکل و فاجعهء انسانی بنمایند و به اشکها و دردها و خونریزها پایان بخشند .خدای بزرگ را می خوانیم که این سال جدید میلادی که مقارن با سال جدید هجری قمری نیز شده است را سالی پر از مهر و صلح برای همگان قرار دهد . اللهم انت الاله القدیم وهذه سنة جدیدة فاسئلک فیها العصمة من الشیطان والقوة على هذه النفس الامارة بالسّوء و الإشتغالَ بِما یُقَّّرِ بُنا الیکَ یا کریمُ یا ذالجلال و الاکرام ….. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته