حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد ناصر تقوی
«بسم الله الرحمن الرحيم »
الحمدلله ربّ العالمین و الحمدلله الذی یفعَلُ ما یشاء و لا یفعلُ ما یشاءُ غیرُه الحمد لله کَما یُحِبُّ اللهُ أن یُحمد و الحمدُلله کما هوَ أهلُهُوصلّی الله علی سیدنا و نبیّنا محمّد صلّی الله علیه و آله الطاهرین و علی اصحابه المکرمین .
اوصیکم عبادالله بتقوی الله !
خود و شما را به پرهیزکاری توصیه می کنم .پرهیزکاری ، عامل خشنودی خداوند قبل از هر چیز میلاد مسعود امام محمد باقر (ع) را حضور همهء شما برادران و خواهران ارجمند تبریک و تهنیت عرض می کنم .اگر بدنبال این هستیم که بدانیم چه چیزی و چه عمل و کاری باعث و عامل خشنودی خداوند است باید گفت در رأس این اعمال پرهیزکاری و تقوای الهی است . بواسطهء این رضا و خشنودی خداوند، بهشت را پروردگار نصیب انسانهای باتقوی می کند و لذاست که حضرت علی (ع) می فرماید : از پیامبر اکرم (ص) پرسیده شد بیشتر افراد بواسطهء چه چیزی وارد بهشت می شوند ؟! ( یعنی مهم ترین عوامل ورود به بهشت کدامست ) پیامبر اکرم (ص) اول از همه به پرهیزکاری و تقوای الهی اشاره می کنند و البته پس از آن به حُسن ِ اخلاق و خوش اخلاقی« قال علی بن ابیطالب ( علیه السلام ) : سُئِلَ رسولُ الله (ص) عَن اکثر مایدخُلُ بِه الجنّة ؟ قال : تقوی الله ِ و حُسنُ الخُلق ….. » ( عیون اخبار الرّضا / ج۲ / ص ۳۸ )خوشا به حال آن کسانی که هم تقوی الهی دارند و هم حُسن خلق که دومی شرط اتمام اولی هم هست . یعنی ادب الهی را به طور کامل رعایت کردن متوقف بر اینست که ادبِ برخورد با خلق خدا هم داشته باشی!در ادامهء بحث های گذشته ، موضوع سخن ما به آثار منفی عدم مدارا در روایات رسید و به مواردی چون سوء عاقبت و مکافات بد ، فراهم آمدن موجبات نابودی ، درگیر شدن با ناملایمات و سختی ها و … اشاره کردیم .امروز و در این جلسه به آثار مثبت مدارا ورزی در زندگی و اخلاق بنا به آنچه که در روایات اسلامی آمده است اشاره خواهیم داشت : فوائد و آثار مثبت مدارا ورزی در روایات اگر چه همان روایاتی که به آثار منفی عدم مدارا اشاره می کنند به نوعی در مفهوم مخالف خود بیانگر آثار مثبت و فوائد نیز می تواند باشد ( یعنی مثلاً وقتی عدم مدارا سوء عاقبت می آورد ، رعایت مدارا عاقبت به خیری و عاقبت خوش در پی خواهد داشت ) ، و لیکن در روایاتی دیگر به طور مستقیم به فوائد و آثار مثبت مدارا اشاره شده است که ما به برخی از اهم آنها اشاره می کنیم : ۱- در امان بودن از کیفر و مکر دیگران حضرت علی (ع) می فرماید :” دارِ النّاس تأمَن غوائلَهُم و تَسلم مَکائِدَهُم ” ( غررالحکم )یعنی با همهء اقشار مردم مدارا کن تا از مصیبتهای ( حوادث ناگواری که برای تو می توانند بوجود آورند ) در امان باشی و از کیدهای ( نقشه ها و تدبیرهای تخریب گر و شیطانی ) آنها در سلامت باشی و یا همان حضرت در جمله ای دیگر می فرماید :” وَ القَهُم بالبِِشر ِ تُمِت أضغانَهُم ” ( غرر الحکم )یعنی مردم را با رویی گشاده و روی باز ملاقات کن تا کینه های آنان بمیرد .و همچنین می فرمایند : ” مَن دارَی النّاس أمِنَ مکرَهُم ” ( غررالحکم ) یعنی هر که با مردم مدارا کند از مکر و حیلهء ایشان در امان خواهد بود . ۲- موفقیت در ارتباط و تثبیت دوستی ها امام علی (ع) می فرمایند : با مردم مدارا نما تا بهره مند از برادری ( دوستی و صمیمیت ) آنها گردی” دار النّاس تَستَمتع ِ بِإخائهِم ” ( غررالحکم ) و همچنین می فرمایند :سلاح انسان ِ مومن نرم زبانی و شمشیر او خشنودی و رضایت و کمان او مدارای با دیگران است : ” قال علی (ع) : ….. سلاحهُ لینُ الکلام و سیفُه الرّضا و قوسُهُ المُداراة ” ( اصول کافی ، ج ۱ ، ص ۴۸ ) یعنی زبان و صحبتش نرم و ملایم و با ملاطفت و محبت است ( نه زبان گزنده و خشن و آزار دهنده ) و رضایت و خشنودی ملاک و محور تعامل او با دیگران است . این خشنودی و رضایت دو سویه می تواند باشد . هم اینکه در پی خشنود کردن دیگران و رضایت بخشی به دیگران باشد و هم اینکه خود ِ او کم توقع است و چون توقعی از دیگران ندارد همیشه خشنود از همه است و رضایت قلبی از دیگران دارد ( نه اینکه پر توقع و اندک بین باشد که چنین شخصی نه دیگران را خشنود می کند و نه خود قلباً از هیچکس راضی می گردد ) و دیگر اینکه سخت گیری بر دیگران ندارد و سر لوحهء رفتارش مدارا است . حاصل چنین رفتاری یک ارتباط صمیمی و موفق است که از نتایج و میوه های درخت مداراست . ۳- اِکمال ایمان کسی که مدارا را در زندگی و رفتار خود جاری سازد بنا به فرمایش حضرت رسول اکرم (ص) نیمی از ایمان را تحصیل کرده است . چنانکه فرمود : ” مُداراةُ الناس نصفُ الایمان ” بنابراین اگر اهل مدارا نیستیم یا کاملاً در زندگی و کردار خود آنرا جاری نکرده ایم می توانیم امیدوار باشیم که در پرتو مدارا ایمان خود را تکمیل نمائیم و این تکمیل ایمان نشان از اهمیت مدارا و جایگاه ارجمند آن دارد . ۴- آسان شدن مشکلات اگر چه از مفهوم مخالف ِ این روایات که مدارا نکردن باعث فرو افتادن در مشکلات می شود، اینرا دریافت می کنیم که مدارا کردن باعث دوری از مشکلات است ، ولی به طور خاص روایاتی هستند که تصریح دارند که صبر کردن و تحمل نمودن ( الإحتمال ) در مقابل مشکلات و اینکه انسان خود را آمادهء برای مشکلات کند خود موجب آسان شدن مشکلات می شود .چنانکه امام علی (ع) می فرماید : ” علیک بالصبّر و الإحتمال فَمَن لَزِمُهما هانت علیه ِ المحن ” ( غررالحکم ) . ممکن است این سئوال مطرح شود که چطور صبر و تحمل و آماده شدن در مقابل مشکلات مشکل را آسان می کند ؟طبیعتاً آمادگی در مقابل هر چیزی باعث می شود انسان راحت تر مواجههء با آن پیدا کند و آنرا پشت سر بگذارد . اگر بخواهیم مثالی بزنیم باید بگوییم انسان با صبر و تحمل که خود را آمادهء مشکلات کرده همانند چوب نرم و قابل انعطافی است که در مقابل فشارها خم می شود و وقتی فشار برداشته شد به حالت سابق خود بر می گردد . ولی انسان ِ غیر صبور و بی تحمّل همانند چوب خشکی می ماند که با یک فشار و ضربه می شکند ! کسی که اهل تحمّل و مدارا باشد حتی با مشکلات هم مدارا می کند و مشکلات را در جان ِ دریایی خویش می شوید و به همین خاطر است که حضرت علی (ع) می فرماید : ” سلامةُ العیش في المُداراة ” ( غررالحکم ) یعنی سلامت زندگانی ( و آسیب ندیدن و نشکستن در فشارها و مشکلات و تند باد حوادث ) در مدارا کردن است .در بیان دیگری امام باقر (ع) می فرمایند اصلاح و بهبودی موقعیت زندگی به یک مجموعه ای بستگی دارد که دو سوم آن خردمندی و یک سوم آن را تغافل و مدارا تشکیل می دهد : قال الإمام محمد بن علی ٍ الباقر علیه السلام : ” إصلاحُ شأن ِ المَعایش مَلءُ مکیال ٍ ثُلثاهُ فِطنَة ٌ و ثُلُثُه تَغافُلٌ ” ( بحار الانوار ، ج ۴۶ ، ص ۲۳۱ ) و این جمله نشان از اهمیت بالای مدارا است ، در کنار خردمندی و تعقّل ، که می تواند یک زندگی صحیح و سالم را به ارمغان آورد . ۵- محبوب و ستودهء دیگران بودن از آثار و فواید دیگر مدارا که در روایات اسلامی بدان اشاره شده است اینست که کسی که مدارا می کند رفتار و کردارش و در نتیجه شخصیت او مورد پسند و مورد ستایش دیگران واقع می شود . چنانکه حضرت علی (ع) چنین توصیه می کند که : ” تغافل یُحمَد أمرُک ” ( غررالحکم ) تغافل و چشم پوشی از خطاهای دیگران را پیشهء خود ساز تا رفتار تو مورد پسند و ستایش دیگران قرار گیرد .کسی که مدارا و تغافل می کند ، در واقع بزرگی و بزرگواری خود را به نمایش گذاشته است و همه این رفتار بزرگوارانه را می پسند ند . برعکس کسی که بسیار خرده گیر و اندک بین است و مو را از ماست – اصطلاحاً – می کشد ، چنین شخصی هرگز محبوب و ممدوح نیست .ان شاء الله ادامهء این بحث را که جمع بندی نهایی بحثهای مربوط به مداراست اگر عمری باقی بود در نوبت آینده تقدیم خواهم کرد . والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته