خطیب: آیت الله دکتر رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگتاریخ: ۲۰.۰۱.۲۰۱۷
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه ولا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين.
عبادالله ! أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.
یکی از مسائلی که ممکن است ذهن هر انسانی را به خود مشغول سازد این است که آیا زندگی انسان به امور حسّی و مادّی بر می گردد و محدود میشود؟ به این معنا که هر کس از لحاظ مادی دارائی بیشتری داشته باشد، و لذّت بیشتری ببرد و از رفاهیات کامل برخوردار باشد، او به درستی زندگی کرده و به آرامش رسیده است! یا اینکه تعریف زندگی دربارۀ انسان با توجّه به داشته های فطری، مجموعه ظرفیتها، و استعدادهای او به بعد غیر مادّی وی بر می گردد؟ لذا میبایست به این پرسش با دقت پاسخ داده شود.
جایگاه انسان در نظام هستی
بسیار واضح و روشن است که با نگاهی درون دینی پاسخ این پرسش، به این موضوع بر می گردد که حقیقت و ماهیت و چیستی انسان به چه اموری بستگی دارد! زیرا با توجّه به اینکه خداوند برای انسان جایگاهی ویژه قرار داده، و ظرفیت علم آموزی و آگاهی را به او داده، و او را برای نظام خلافة اللهی آفریده، پس نباید فقط اغراض مادی ـ مانند قدرت و ثروت ـ در هدف آفرینش او نقش داشته باشد. بلکه انسان متناسب با شرائط وجودی اش برای رسیدن به حیات و زندگی واقعی خود باید در مسیر و راهی حرکت کند تا او را به کمال مطلوب برساند، و لازمهی چنین حیاتی آنست که باید با برنامه و قانون و ضابطه متناسب، از انسان و جهان یک تفسیر روحانی و معنوی صورت پذیرد. چرا که چنین تفسیری از انسان لازم و ضروری است، آنگاه برنامه و نسخهی حیات و زندگی برای انسان، متناسب با همان نگاه های معنوی و روحانی خواهد بود. لذا به همین جهت است که «دین» در حیات انسان ضرورت پیدا می کند، زیرا دین متصدی این مسئولیت بزرگ است که تفسیرها را بر اساس نظام حکیمانه معنا نماید.
غرض خداوند از خلقت نظام هستی
مطابق صریح آیات قرآن کریم جهان و نظام هستی، بر اساس حق آفریده شده است. «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَق؛ ما آسمانها و زمين و آنچه را ميان آن دو است، جز بحق نيافريديم».[۱] لذا هیچ چیزی بیهوده آفریده نشده، و هیچ چیز به بازی گرفته نشده، و نظام هستی یک بازیچه نیست که همه را به بازی گرفته باشد. بلکه هر چیزی و هر موجودی در جای خود بر اساس «حکمت و مصلحت» قرار داده شده است. بر این اساس انسان هم که زیر مجموعه این نظام هستی است، ـ که البته جایگاهی ویژه و والا دارد ـ مطابق آیات نورانی قرآن کریم بیهوده آفریده نشده است: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لاتُرْجَعُون؛ آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريدهايم، و بسوى ما باز نمىگرديد؟».[۲] بلکه خلقت و آفرینش هستی بر اساس نظام توحیدی است، و همه از حق تعالی نشأت گرفته است، لذا به لحاظ تکوین همهی موجودات تسبیح گر حق، و عبادت کنندهی او هستند. «تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فيهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ؛ آسمانهاى هفتگانه و زمين و كسانى كه در آنها هستند، همه تسبيح او مىگويند؛ و هر موجودى، تسبيح و حمد او مىگويد؛ ولى شما تسبيح آنها را نمىفهميد».[۳] و در آیهای دیگر می فرماید: « اِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمنِ عَبْداً؛ تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند، بنده اويند».[۴] لذا شعار توحیدی در قرآن نظام از اوئی و به سوی اوئی است: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُون؛ ما از آنِ خدائيم؛ و به سوى او بازمىگرديم».[۵] و در آیهی دیگری میفرماید: «إِنَّ إِلى رَبِّكَ الرُّجْعى؛ و به يقين بازگشت (همه) به سوى پروردگار تو است!».[۶] و در جای دیگری فرموده است: «هُوَ يُحْيي وَ يُميتُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون؛ اوست كه زنده مىكند و مىميراند، و به سوى او بازگردانده مىشويد»،[۷] «وَ أَنَّ إِلى رَبِّكَ الْمُنْتَهى؛ (و آيا از كتب پيشين انبيا به او نرسيده است) كه همه امور به پروردگارت منتهى مىگردد؟».[۸]
سخن پایانی
نتیجه زندگی در چنین نظام معناداری این خواهد بود که حرکتها جهت مند و تعریف شده خواهد بود. و با این نگاه، جایگاه دین برای تحول یک نگاه معنوی و روحانی، روشن خواهد شد؛ و هر کسی در موقعیت خود قرار خواهد گرفت، و به سوی کمال حرکت خواهد کرد. بنابراین آنچه مهم است این است که آدمی در زندگی خود به یک نگاه صحیح و جامع و دقیق دربارۀ جهان هستی و نیز شناخت انسان برسد. زیرا بدون شک چنین نگاهی می تواند در همهی مراحل زندگی انسان تأثیرگذار باشد، و جهت زندگی و حیات را مشخص سازد. لذا اگر نگاه به دین و انتظار بشر از دین درست فهمیده و درک شود، به نظر می رسد بسیاری از مسائل مربوط به انسان به درستی تحلیل و ارزیابی شود. امّا اگر بخواهیم همه چیز را بر اساس مِتُد و روش علمِ روز، تفسیر و معنا کنیم بی شک بسیاری از پرسشها بدون پاسخ خواهد ماند. زیرا علم با محدودیتهای ابزاری خود، نمی تواند به پرسشهائی که فرا روی انسان است پاسخ دهد، به دلیل اینکه علم برای شناخت بخشی از پدیده هستی، از ابزاری چون تجربه و آزمون و … استفاده می کند. لذا نمیتواند پاسخگو به پرسشهای فلسفی و کلی باشد. بنابراین باید از علوم دیگر ـ خصوصاً از دانش دین ـ برای پرسشهای مربوط به شناخت انسان استفاده کرد. همانند سوالاتی نظیر از کجا آمدهام و آمدنم بحر چه بود؟ و به کجا می روم؟ که این موارد پرسشهای مهمی هستند که بشریت را در طول تاریخ به خود مشغول ساختهاند. لذا آنانکه درصدد یافتن پاسخ برای این پرسشهای مهم می باشند مشمول رحمت الهی می باشند. چراکه در روایتی منسوب به حضرت امیر(ع) آمده است: «رَحِمَ اللَّهُ امرَأً عَرَفَ مِن أينَ وفي أينَ وإلى أين؛ خداوند، بيامرزد مردى را كه دانست از كجا و در كجا و به سوى كجاست».[۹] همچنین مولوی خیلی زیبا این نکته را در شعری پر نغز تفسیر کرده است:
روزها فکر من اینست و همه شب سخنم که چرا غافل از احوال دل خویشتنـم
از کجا آمده ام آمدنم بـهر چه بــود به کجا می روم آخر ننمایی وطنم
مانده ام سخت عجب کزچه سبب ساخت مرا یا چه بوده است مرا دوا از این ساختنم
خنک آن روز که پرواز کنم تا بر دوست به امید سر کویش پر و بالــی بزنم
کیست آن گوش که او می شنود آوازم یا کدامین که سخن می کند اندر دهنم
من به خود نامدم اینجا که به خود باز روم آنـکه آورد مـرا باز بـرد تــا وطنــم
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم
[۱]. الحجر/۸۵.
[۲]. المؤمنون/۱۱۵.
[۳]. الإسراء/۴۴.
[۴]. مریم/۹۳.
[۵]. البقرة/۱۵۶.
[۶]. العلق/۸.
[۷]. یونس/۵۶.
[۸]. النجم/۴۲.
[۹]. صدرالدين شيرازى، محمد بن ابراهيم، الحكمة المتعالية فى الأسفار العقلية الأربعة، ج۸، ص۳۵۵، بیروت، دار احياء التراث العربي، چ سوم، بی تا. (البته این حدیث در منابع حدیثی شیعه نیامده است. ر.ک: محمدى رىشهرى، محمد، موسوعة العقائد الإسلامية، ج۲، ص۳۰۱، ح۲۴۵۱، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، چ سوم، ۱۴۲۹ق).